Woar is ut pothokke en woar is ut hüsie ?

Posted on 23 juni 2023

De redactie heeft de foto, die is gepubliceerd op bladzijde 15 van nummer 22/1 (maart 2022) van het onvolprezen papieren blad Opraekelen van de Historische Vereniging Vroegere Gemeente Diever, gescand, teneinde deze foto (afbeelding 1) hier aan de zeer gewaardeerde bezoekers van ut Deevers Archief te kunnen tonen, met excuses voor de slechte grofpixelige kwaliteit van deze scan. Echter in de ‘Collectie Provinciale Monumentenzorg’ van het Drents Archief is gelukkig bijgaand afgebeelde scherpere niet bijgesneden zwart-wit foto (met kenmerk MZ10707000101) (afbeelding 2) aanwezig.
De foto van de boerderij is in het begin van de vijftiger jaren van de vorige eeuw gemaakt, waarschijnlijk vlak voor de afbraak van deze boerderij. Wie was de maker van deze foto ? In welke verzameling is deze foto aanwezig ? De redactie wil deze gegevens graag bij dit bericht vermelden.
De grote vragen zijn natuurlijk in welk jaar deze groot ogende boerderij (afbeelding 2) is gebouwd en in welk jaar deze boerderij is afgebroken. Klaas de Boer geeft hierover geen uitsluitsel in zijn schitterende boek Wittelte. Geschiedenis van de boerderijen vanaf 1770 tot heden, dat in 2018 is uitgegeven door de wakkere Dorpsvereniging Wittelte.
In de Collectie Agrarisch Erfgoed van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is aanwezig een bouwkundige tekening (document SHBO-BT-0690) van de hier afgebeelde boerderij, adres Wittelte 11, zie afbeelding 2. Tekenaar Robert Cornelis Hekker is de maker van deze tekening. De tekening is gedateerd op 20 juli 1947. De tekenaar was werkzaam bij het Bureau Wederopbouw Boerderijen. De rijksoverheidsinstelling Bureau Wederopbouw Boerderijen was vanaf juli 1940 verantwoordelijk voor de wederopbouw van door oorlogshandelingen verwoeste boerderijen. Echter de boerderij van Jacob Snoeken en Aaltje van de Berg is in de Tweede Wereldoorlog niet verwoest of beschadigd door oorlogshandelingen. De grote vraag is daarom: wat is de reden dat het Bureau Wederopbouw Boerderijen deze boerderij heeft getekend ? Zaten ze om werk verlegen ?
Afbeelding 4 toont de plattegrond van de boerderij, het is een detail van afbeelding 3. Opvallend is dat in de plattegrond een karnhuis en een karnmolen zijn getekend. Echter in 1947 leverde de familie Van de Berg al heel lang de melk van zijn koeien aan de in 1899 opgerichte botterfubriek aan het Moleneinde in Deever. Het karnhuis en de karnmolen zullen in onbruik zijn geraakt, nadat de familie Van de Berg de melk ging leveren aan de botterfubriek en stopten met het zelf karnen van roomboter. Zie ut rikke mit de melkbuss’n op de hier afgebeelde foto (afbeelding 2).
Wellicht heeft de tekenaar getracht de oorspronkelijke indeling te tekenen. De tekenaar heeft bij het tekenen van de plattegrond ook een fout gemaakt. De pompestroate is breder, want de rechter deur in de zijgevel van het boerderijgedeelte aan de straatkant (zie afbeelding 2) gaf toegang tot de pompestroate. Dus de pompestroate had breder en de koestal had korter moeten zijn getekend.
Opvallend is de afwezigheid van ut pothokke, dat kenmerkende hüsie naast oude boerderijen in de gemiente Deever. Een pothokke stond in het verlengde van de pompestroate, want er moest altijd met water van de pompe hen ut pothokke worden gesjouwd. En opvallend is de afwezigheid van ut hüsie, die kenmerkende toiletgelegenheid ín oude boerderijen in de gemiente Deever. Ut hüsie is niet ingetekend, maar moet wel aanwezig zijn geweest. Maar waar bevond zich dan ut hüsie ? Of is het de zeer kleine ruimte die bereikbaar is via de ruimte waar de karnmolen is ingetekend ?