In 1886 trad de Markewet in werking. Die wet had als doel de verdeling van de gemeenschappelijke gronden in zandgebieden te regelen. In de gemiente Deever waren dat de gemeenschappelijke gronden van de boermarke van Deever, de boermarke van Wapse, de boermarke van Wittelte en de boerkmarke van Woater’n. In 1924 was de Ruilverkavelingswet de opvolger van de Markewet. Krachtens deze wet was het niet langer nodig dat alle individuele eigenaren moesten instemmen met een ruilverkaveling. In 1985 is de Ruilverkavelingswet vervangen door de Landinrichtingswet.
In de publicatie Kadastrale Atlas van Drenthe – 1832 – Deel XV – Diever is opgenomen een kaart van ‘Gemeente Diever – Wittelte – Sectie D – Derde blad, Wittelte’, waarop de percelen hooiland in de Wiitelermoa zijn te zien. Zie afbeelding 6 voor een detail van deze kaart.
In de periode 1928-1932, al kort na de inwerkingtreding van de Ruilverkavelingswet, is in de Wittelermoa (Witteltermade) met een oppervlak van ongeveer 100 hectare de eerste ruilverkaveling van dit gebied voorbereid en uitgevoerd. Als gevolg van de ruilverkaveling zijn de oude (na 1832 versnipperd of samengevoegd geraakte) hooilanden opgegaan in nieuwe veelal grotere hooilanden.
De verdeling van de hooilanden vóór de ruilverkaveling in de periode 1928-1932 is te zien in afbeelding 7.
Vergelijking van de situatie in 1832 (afbeelding 7) met de situatie in 1928 (afbeelding 6) leert dat veel hooilanden in de periode 1832 – 1928 door diverse redenen versnipperd zijn geraakt.
De verdeling van de hooilanden ná de ruilverkaveling in de periode 1928-1932 is te zien in afbeelding 8.
In de periode 1928-1932 hebben werklozen uit de vier grote steden uit het Westen van Nederland in het kader van de werkverschaffing gewerkt aan de kanalisatie (bochtafsnijdingen) van de Dwingeler Stroom langs de Wittelermoa (Witteltermade).
Het mag de zeer gewaardeerde oplettende bezoeker van ut Deevers Archief duidelijk zijn dat als gevolg van de ruilverkaveling van de Wittelermoa (Witteltermade) in de periode 1928-1932 vele, zo niet alle nog gebruikte veldnamen van vóór 1928 verloren zijn gegaan. De bezoeker vergelijke daartoe de vele kleine perceeltjes hooiland in afbeelding 7 met de aanzienlijke grotere percelen hooiland in afbeelding 8.
De redactie van ut Deevers Archief vond bij een korte zoekactie op het internet enige advertenties van vóór 1928, waarin wordt aangekondigd dat in de Wittelermoa (Witteltermade) percelen hooiland worden verkocht of geveild.
In de Opregte Steenwijker Courant verscheen op 26 april 1880 de volgende advertentie (zie afbeelding 1).
De notaris Mr. W. O. Servatius te Dwingelo, zal op aanstaanden woensdag den 28 April 1880, des morgens om tien uren, ten huize van Klaas Jans Haveman te Wapse, gemeente Diever, ten verzoeke van Jantje Roelofs Bralten, Jan Bartelds Bolding en de erven Jacob Uffels, publiek bij palmslag verkoopen:
Drie stukken hooiland, De Zuidmade, De Hoekjes en Het Groote Stuk, in de Witteltermade gelegen.
Drie stukken hooiland, het Dagwerk in de Heugenmaat, de Roede of Bigge en het Halve Dagwerk, gelegen onder Wapse.
En een stuk hooiland, de Maat bij Moerhoven, in de gemeente Vledder.
Afbeelding 1
De notaris Mr. W. O. Servatius te Dwingelo zal, ten verzoeke van de erven Beene Jans Tingen, op vrijdag 27 november 1874, des morgens om elf uren, ten huize van de erven Jan Blok te Wapserveen, publiek bij inzate veilen:
Eene boerenplaats.te Wapserveen, bestaande uit huis en erf, bouwland, groenland en heideveld, zoo en in voegen die boerenplaats door Beene Tingen is bewoond en gebruikt geweest.
Twee daarbij behoorende stukken in do gemeente Diever, de Maat en het Broek genaamd.
En vijf perceelen hooiland in de Wittelter Made, Het Broek, De Molenkolk, Het Kleine Blik, Het Lange Blik en Bij de Berkenboom genaamd.
Afbeelding 2
In de Opregte Steenwijker Courant verscheen op 7 oktober 1905 de volgende advertentie (zie afbeelding 3).
Notaris Stuart te Dwingelo, zal op donderdag 12 october aaanstaande, des voormiddags elf uur, ten huize van C. Bouwer te Viedder, voor Aaldert Jonkman te Vledder en mede-eigenaren, publiek bij inzate veilen:
1e. Een huis en erf, te Vledder, bjj verkoopers in gebruik, ter grootte van 10 are. 2e. Twee stukken groenland te Vledder, de Kamp, groot 1.43.50 hectare en de Slate, groot 93 are 40 centiare. 3e. De onverdeelde helft in een stuk hooiland, in de Witteltermade, De Helle, geheel groot 44 A. 4e, Diverse akkers bouwland op den Vledderesch, als: de Zilverakker, het Njjeland, de Haking in 2 percelen, de Aanwenning in 2 percelen, het Slaatakkertje, de Zolakker en het Leegeakkertje.
Afbeelding 3
In de publicatie Veldnamen gemeente Diever omstreeks 1832 van de Historische Vereniging Vroegere Gemeente Diever zijn bij ‘Gemeente Diever – Wittelte – Sectie D – Derde Blad’ de volgende veldnamen genoemd:
Het Spijk/De Anderhalve Dagwerker in het Hofspijk, Het Hofspijk, Het Kleine Hofspijk, Het Hofspijk (2e keer), De Dagwerker in Het Hofspijk, De Stobbert, Scholtenbroek, De Westerhoek, Het Middelste Broek, Het Broek, De Middelste Broek van Abel, Het Oosterbroek, De Oosterhoek, Roeland, De Erf Gee in de Ma, De Viergee/De Kleine Viergee, De Groote Viergee,De Roolanden en Hummelhoeken, De Meunenkolk/Meunekolk, De Molenkolk, Het Hoekblik/Het Kleine Blik, De Hoeken/Meeuwenkolk, De Oosterhoek, Het Blik van Thijs Hessels, Het Kleine Blik, Het Groote Blik, De Aoren/Toren, De Westerhoek, Het Groote Stuk en De Aoren, Lange Blikken aan het Groote Stuk, Het Blik/Lange Blikken, Het Lange Blik voor de Brouwerslanden, Het Brouwersland, Het Westerbroek, Hoge Stok, Het Nije Hooiland, De Prakkemaat, Stobbert voot de Vaart, De Noordmade.
In de advertenties uit 1874, 1880 en 1905 genoemde hooilanden met de veldnaam De Hoekjes, Het Groote Stuk, Het Broek, De Molenkolk, Het Kleine Blik, Het Lange Blik en De Helle bestonden al in 1832. Blijkbaar (maar je weet het nooit zeker) waren deze hooilanden sinds 1832 niet versnipperd geraakt.
Vergelijking van de veldnamen in de Wittelermoa (Witteltermade) in de drie vermelde advertenties met de hiervoor vermelde veldnamen in Gemeente Diever, Wittelte, Sectie D, Derde Blad in de publicatie Veldnamen gemeente Diever omstreeks 1832 geeft als te vermelden verschil de veldnamen De Zuidmade, Bij de Berkenboom en De Helle.
De redactie van ut Deevers Archief heeft het vermoeden dan het hooiland met de veldnaam De Zuidmade na 1832 is ontstaan als een afsplitsing van het hooiland met de veldnaam De Noordmade. De redactie stelt vast dat het hooiland met de veldnaam Bij de Berkenboom niet voorkomt op de lijst uit 1832, dus waarschijnlijk een afsplitsing van een hooiland is. De redactie heeft het vermoeden dat het hooiland met de veldnaam De Helle niet in de Wittelermoa (Witteltermade) ligt, maar in de buurt van het Oude Schut.
In het Algemeen Nederlandsch Landbouwblad verscheen op 16 februari 1928 het volgende bericht (zie afbeelding 4).
Ruilverkaveling
Onder voorzitterschap van den heer Huges, lid van Gedeputeerde Staten van Drente, vond te Dwingelo de stemming plaats, bedoeld in art. 22 der Ruilverkavelingswet, inzake de Wittelter Made en een deel der Boeren Made onder de gemeenten Diever, Havelte en Dwingelo.
Van de 170 stemgerechtigden in het 134.66.80 hectare groote blok stemden 3 personen tegen, een oppervlakte vertegenwoordigende van 3.30.31 hectare.
Deze ruilverkaveling werd derhalve met groote meerderheid aangenomen.
Afbeelding 4
In de Provinciale Drentsche en Asser Courant verscheen op 30 september 1930 het volgende bericht (zie afbeelding 5).
Ruilverkaveling Witteltermade
De rechter-commissaris, onder wiens leiding de Ruilverkaveling van de Witteltermade zal geschieden, geeft hierbij kennis, dat hij de rechthebbenden bij gemelde ruilverkaveling bij aangeteekend stuk heeft opgeroepen om in persoon of bij schriftelijk gemachtigde bij te wonen, de door hem op donderdag 6 November 1930, des voormiddags te 11 uur, in een der localen van het Paleis van Justitie te Assen bepaalde bijeenkomst, waarop alle rechthebbenden of hunne schriftelijk gemachtigden voor hem kunnen verschijnen, den einde voor zooveel noodig te geraken tot vaststelling van het ‘plan van ruilverkaveling en van de schattingen.
De rechter-commissaris voornoemd, G. M. Doornbos.
Afbeelding 5
De eerste ruilverkaveling van de Wittelermoa (Witteltermade) met een omvang van 100 hectare vond plaats in de periode 1928/1932. De Wittelermoa (Witteltermade) is in de periode 1971-1985 opnieuw verkaveld. Bij de ruilverkaveling in de periode 1928-1932 en in de periode 1971-1985 ging het vooral om de verbetering van de toegankelijkheid van de percelen door de aanleg of het verbeteren van wegen, het vergroten van de gemiddelde omvang van de percelen door deze te herschikken en uit te ruilen en de verbetering van de waterhuishouding door het graven van nieuwe watergangen.
De Wittelermoa (Witteltermade) heeft met de uitvoering van de ruilverkaveling in de periode 1928-1932 en vervolgens in de periode 1971-1985 alle oude herkenbaarheid ingeleverd doordat schaalvergroting plaatsvond.
Het mag de zeer gewaardeerde bezoeker van ut Deevers Archief duidelijk zijn dan ná de ruilverkaveling van 1971-1985 in de Wittelermoa (Witteltermade) geen enkel oorspronkelijk stuk hooiland met zijn eigen veldnaam van vóór 1928 is aan te wijzen.
De redactie van ut Deevers Archief weet niet of bij uitvoering van de twee ruilverkavelingen ook een landschapsplan voor meer aandacht voor natuurwaarden, recreatie en cultuurhistorie is uitgevoerd. De redactie heeft het vermoeden van niet.
Afbeelding 6
Afbeelding 7 – De Wittelermoa vóór 1928. Afbeelding 8 – De Wittelermoa ná 1932.
Afbeelding 9 – De Wittelermoa vóór 1928. Afbeelding 10 – De Wittelermoa ná 1932.
